این حق، همه‌ی دارندگان سهام شرکت را که دارای حق رأی بوده و یا ادعایی بر اندوخته‌های شرکت داشته باشند، مجاز می‌نماید تا نسبت به مالکیت در سهام و پذیره‌نویسی آن اقدام نمایند. سهام منتشره قبل از عرضه برای عموم مردم، به سهامداران شرکت عرضه میشود. از آنجا که سهامداران شرکت نیز خواهان حفظ حقوق و موقعیت خود در شرکت هستند، انتظار دارند در هنگام افزایش سرمایه و انتشار سهام جدید از سوی شرکت، نسبت به سایر خریداران اولویت داشته باشند. آنها در استفاده یا صرف‌نظر کردن از این حق، مختار هستند. اما از آنجا که معمولاً قیمت پیشنهادی فروش سهام شرکت، کمتر از قیمت بازار سهام است (قیمت پذیره‌نویسی معمولاً حدود 20- 15 درصد زیر قیمت بازار در زمان اعلان حق تقدم تعیین میشود)، سهامداران از این حق‌تقدم استفاده میکنند. حق‌تقدم‌های ناشی از افزایش سرمایه شرکتها همانند سهام، در بورس قابل معامله است.. در صورتی که سهامدار تمایلی به دریافت سهم جدید نداشته باشد، میتواند با مراجعه به کارگزار، گواهی‌نامه حق‌تقدم خرید سهم خود را بر پایه قیمت روز بازار، به فروش برساند. حق تقدم‌ها عمر کوتاهی دارند. چنانچه سهامداران در مهلت اعلام شده، اقدام به پذیره نویسی نکنند یا از فروش گواهی حق‌تقدم صرف‌نظر کنند، شرکت پس از اتمام دوره پذیره‌نویسی، گواهی‌های مذبور را در بورس اوراق بهادار در معرض فروش قرار می‌دهد و مبلغ حاصل از فروش را پس از کسر ارزش اسمی و هزینه‌های مربوط، به حساب سهامدار واریز می‌کند. طبق عرف یا مقررات، سهامداران به‌طور مساوی مستحق دریافت سهام میباشند.
شرکتها از این منابع مالی برای اجرای یک پروژه جدید یا بازپرداخت بدهی‌های جاری استفاده میکنند. انتشار حق تقدم به معنی عرضه سهام عادی جدید به سهامداران موجود است تا آنها بتوانند به اندازه درصد مالکیت خود، سهام جدید را به قیمت معین و در مهلت تعیین شده پذیره نویسی نمایند. هدف از اعطای حق‌تقدم، در ابتدا حفظ کنترل سهامداران موجود بر ادارة شرکت و همچنین حفظ حقوق آنها در مقابل کاهش بهای سهام در نتیجه انتشار سهام جدید است. اگر شرکتی به سهامداران خود حق‌تقدم خرید سهام بدهد، آنان می‌توانند درصد مالکیت خود را در شرکت حفظ کنند.
انواع حق تقدم
به طور کلی سه نوع حق تقدم وجود دارد:
1- حق تقدم برای خرید سهام عادی جدید(اضافی): رایج‌ترین شکل حق تقدم، از نوع حق خرید سهام عادی جدید است. از دیدگاه بلاک این‌گونه سهام عادی که به نسبت مالکیت برای سهامداران فروخته میشود، معادل با سهام جایزه است.
2- حق تقدم برای خرید اوراق بهادار قابل تبدیل به سهام: حق تقدم برای خرید اوراق قرضه و هر نوع اوراق بهادار – غیر از سهام عادی- قابل تبدیل به سهام عادی نوعی دیگر از حق تقدم است که شرکتها می‌توانند منتشر کنند.
3- حق تقدم برای خرید سایر اوراق بهادار یا دارایی‌ها: این حق تقدم‌ها برای خرید قرضه، سهام ممتاز، سهام شرکتهای فرعی و غیره، با تقسیم سود یا توزیع سرمایه در مقایسه با حق تقدم برای خرید سهام عادی ارتباط نزدیک‌تری دارد.
مزایای عرضه حق تقدم
الف- مزایا از دیدگاه سهامداران
1- حفظ قدرت کنترل:
حق تقدم باعث حفظ کنترل سهامداران فعلی بر روی شرکت میشود. اگر مدیران، موقعیت خود را نزد سهامداران فعلی مستحکم ببینند، عرضه سهام به صورت حق تقدم راترجیح می‌دهند. اما اگر این موقعیت را سست ببینند، با انتشار سهام جدید و فروش آن به سایر سرمایه‌گذاران، میزان کنترل سهامداران فعلی را کم‌رنگ میکنند تا توان برکناری مدیریت فعلی را از دست بدهند.
2- حمایت سهامداران و تأمین منافع آنها در برابرکاهش قیمت سهام:
انتشار سهام جدید به قیمت پایین، قیمت بازار سهام را کاهش می‌دهد. وقتی سهامداران حق تقدم خود را اعمال نکنند و بفروشند، این کاهش به زیان آنها خواهد بود. اما اگر سهامداران از حق خرید خود استفاده کنند، زیانی از این بابت به آنها تحمیل نمی‌شود.
3- در آمریکا می‌توان حق تقدم را به‌صورت اعتباری خریداری کرد. در حالی که عرضه عمومی سهام عادی را نمی‌توان به‌صورت اعتباری خرید، بلکهباید به‌صورت نقدی عرضه شود.
4- گاهی گفته میشود که عرضه حق تقدم به این دلیل برای سهامداران مفید است که آنها می‌توانند سهام را به قیمت چانه زنی یا "مذاکره‌ای" خریداری نماید.
5- در شرایطی که حداقل سرمایه مورد نیاز است، خرید حق تقدم به سرمایه کمتری در مقایسه با عرضه‌های عمومی نیاز دارد.
6- مالیات کمتری برای دریافت حق تقدم و فروش آنها نسبت به دریافت سود نقدی درنظر گرفته میشود.
7- هزینه‌های خرید کاهش می‌یابد. گواهی‌نامه‌های حق تقدم با توجه به این که در مهلت معینی قابل خرید و فروش هستند، در طول این مدت، بدون عوارض تمبر، قابل خرید میباشند و ...
8- در صورتی که درآمدهای فعلی و آتی شرکتی رضایت بخش باشد و قیمت بازار به این درآمدها پاسخ دهد، عرضه حق تقدم با سیاست تقسیم سود نسبتاً کم، جذاب است.
ب- مزایا از دیدگاه شرکت
1- هزینه فروش سهام از طریق حق تقدم از هزینه فروش سهام به عموم بسیار کمتر است.
2- انتشار حق تقدم، نسبت اهرمی را کاهش داده و ظرفیت استقراض شرکت را بالا می‌برد.
3- کاهش قیمت به دنبال عرضه حق تقدم، تقاضا برای سهام شرکت را افزایش می‌دهد.
4- اشتیاق سهامداران و بازار سرمایه را برمی‌انگیزاند و در نتیجه باعث بالارفتن امکان تأمین مالی شرکت میشود و هزینه سرمایه کاهش می یابد.
5- عرضه حق تقدم از عرضه خصوصی مفیدتر است. شرکتی که بازار گسترده و جذابی برای سهام خود ندارد یا از مالکیت متمرکز برخوردار است، تلاش برای فروش سهام جدید خود را تنها روی سهامدارانی متمرکز می‌کند که از قبل درباره شرکت شناخت دارند.
6- انتشار حق تقدم، بدون آسیب رساندن به حقوق سهامداران، قیمت بازار را کاهش می‌دهد. بنابراین انتشار حق تقدم، به احتمال زیاد، با موفقیت همراه خواهد بود.
7- شرکت با عرضه حق تقدم به سهامداران خود، محبوبیت خود را نزد آنها بالا می‌برد.
معایب عرضه حق تقدم
1- تکمیل فرایند عرضه حق تقدم، زمان‌بر و طولانی است.
2- عرضه حق تقدم ممکن است باعث رقیق شدن بیشترEPS و سود نقدی در مقایسه با عرضه عمومی نقدی شود.
3- عدم اطلاع سهامداران و ناتوانی مالی آنها در پذیره‌نویسی حق تقدم به زیان آنها تمام میشود. لذا این موضوع، وفاداری گروه سهامدارن دارای حاشیه باریکی از کنترل شرکت را کاهش می‌دهد.
4- پس از اعمال حق تقدم‌ها و بعد از چند ماه، اوراق سهام به دست سهامداران میرسد و لذا سهامداران امکان فروش آن را تا چند ماه آینده نخواهد داشت که این وضعیت، قدرت نقدینگی سهام حاصل از عرضه حق تقدم را ضعیف کرده و به تأخیر می‌اندازد.
5- شرکتها ادعا میکنند که اگر محدودیت رعایت حق تقدم در کار نباشد، می‌توانند از طریق عرضه عمومی به سرمایه‌گذاران، سرمایه خود را سریع‌تر افزایش دهند تا از طریق انتشار حق تقدم.
6- اگر سرمایه‌گذاران بزرگ و عمده برای خرید سهام به قیمتی بیش از قیمت پذیره‌نویسی مایل باشند، عرضه حق تقدم، چنین فرصتی را از دست شرکت خارج می‌کند. زیرا سهام جدید بایستی با قیمت پذیره‌نویسی به سهامداران معینی عرضه شود.
آموزش مقدماتی و حرفه ای بورس
سه شنبه ۱ شهریور۱۳۹۰
